بسم الله الرحمن الرحیم
اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم
💠 چیستی کتاب مقدمات تدبر
کتاب مقدمات تدبر اولین کتاب از مجموعه کتاب های تدبر در قرآن است که به معرفی کلیاتی از تدبر و مراحل آن می پردازد. طهارت (دوری از پلیدی ها در باور و عمل) را به عنوان اصل و مقدمه و نتیجه تدبر در قرآن معرفی می کند و برای تحقق این طهارت با بهره مندی از سوره های قرآن کریم راهکارهای مشخصی مطرح می کند و پیشنهاداتی برای انس و برنامه ریزی برای تدبر ارائه می دهد.
💠 غایت کتاب
- این کتاب در صدد است به کمک آیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام به تبیین ضرورت رجوع به قرآن پرداخته و نیاز ما را به رجوع به این حقیقت متعالی فعال کند. چرا که فهم ما از معنای یک متن وابسته به نیاز و انتظاری است که ما در درونمان از آن کشف می کنیم.
- غایت این کتاب و همه کتابهای مجموعه آموزش روشهای تدبر در قرآن، تقرب و نزدیکی به قرآن است.
- در این کتاب میآموزیم شرط بهره مندی از حقایق بالاتر، عمل به دانسته های قبلی است، لذا طی این طریق مستلزم پُرکردن فاصله علم و عمل است که در این کتاب با واژه «طهارت» معرفی شده است.
- طبیعی است برای دستیابی به چنین حقیقتی باید برنامه ریزی کرد. بدون برنامه ریزی موفق به ایجاد بنایی با شکوه نخواهیم شد و صرفا ً دانسته هایی پراکنده و نامنسجم ایجاد خواهیم کرد که به اعمال صالح منتج نخواهند شد.
در مجموع می توان گفت دراین کتاب سعی شده که با دو بخش علمی وعملی، مباحث تدبر و به ویژه معنای تدبر برای فرد واضح و آشکار شود، به صورتی که پس از مطالعه این کتاب منظور از تدبر در قرآن را به خوبی درک کند.
💠 ساختار کتاب
- بخش فاتحه و سه درس اول از کتاب، اصول و روش های کلی رجوع به قرآن را مطرح می کند. مطالعه دقیق این دروس میتواند دید نسبتا جامعی نسبت به مطالعه قرآن به فرد ارائه دهد. همچنین «آداب قرائت قرآن» در بخش ملحقات تکمیل کننده مباحث مذکور است.
- نه درس از کتاب به ارائه نه سوره ( سوره های فلق، ناس، نصر، ماعون، همزه، زلزال، ضحی، انشراح و عبس) پرداخته و سعی میکند ضمن ارائه اجمالی از مراحل تدبر در هر سوره، موضوعی را متناسب با مضامین آنها برای به دست آوردن طهارت پیشنهاد کند.
- در هر یک از این نه درس، بخش هایی چون مطالعه آیات سوره و ترجمه آن، مطالعه واژگان سوره، بررسی اعراب سوره، بیان مضامین سوره به صورت گزاره نویسی، مطالعه تفسیر سوره و جمع بندی و ارائه غرض سوره بیان شده است، و در پایان هر درس راهکار عملی طهارت مبتنی بر سوره پیشنهاد شده است. مطالعه دقیق و بالاخص عمل به مضامین سوره ها، راه را برای رسیدن به تدبر حقیقی ودانستن سایر روش های تدبر هموار می سازد.
💠 «گوهر نیاز» پیش نیاز مقدمات تدبر
خداوند در سوره مبارکه علق احساس بینیازی را عامل طغیان معرفی کرده است. بر همین اساس کسی می تواند از رهنمودهای قرآن بهره مند شود که:
- خود را نیازمند به عمل بداند و نقش عمل در زندگی را به اندازه کافی بداند.
- قرآن را کتابی بداند که به عمل دلالت می کند.
- استخراج عمل از قرآن را امری لازم و حیاتی بداند که خداوند اذن آن را به او داده است.
- گوهر نیاز در انسان اگر نسبت به چیزی شکوفا نشود، به آن چیز میل و گرایش پیدا نمی کند. پس اگر کسی خود را نیازمند عمل صالح مبتنی بر رأی خدا نداند، به صورت های مختلف بهانه میآورد تا فهمی برای او در این زمینه حاصل نشود. به خلاف کسی که خود را نیازمند عمل می داند، چنین کسی به طور طبیعی به هر بهانه و دلیلی متوسل می شود تا به بهترین عمل دلالت یابد. چنین فردی می داند داشتن بهترین و نیکوترین عمل است که عامل نجات اوست. او میداند برای رسیدن به چنین عملی چارهای جز رجوع به خدا و رسول و اهل بیت علیهم السلام ندارد. زیرا دلالت ایشان می تواند او را به عملی متناسب با نقشه زندگی او واقف سازد.
💠 نحوه ارزیابی
غایت اصلی این کتاب و سایر کتابهای روش های تدبر، نزدیکی و تقرب به قرآن است. بنابراین هر کس باید خودش را با وضع سابقش بسنجد:
- آیا وقوف فرد در سورهها بیشتر شده است؟
- آیا حس نیاز به قرآن در زندگی در او افزایش یافته؟ آیا نسبت به سوره ها تعلق خاطر پیدا کرده است؟
- آیا برای بهره مندی از قرآن در زندگی به برنامه ریزی منسجم و دارای امتداد رسیده است؟
- چه تعداد از یافته های علمی فرد در این سوره ها وارد حوزه عمل شده اند؟
- آیا برای بهره مندی از هدایت قرآن بر اساس سوره های این کتاب، طهارت لازم ایجاد شده است؟
- تدبر در قرآن به چه معناست؟
تدبر به معنای توجه به عاقبت چیزی است. تدبر در قرآن به معنای توجه به عاقبت در نظر گرفته شده برای کلمات، آیات و مضامین سوره است.
در یک کلام مختصر، تدبر در قرآن به معنای اینست که انسان عاقبت کلام وحی را متناسب با ظرف خود متوجه شده و در راستای آن عاقبت قرار گیرد. مهم است که انسان بداند خداوند از او چه خواسته است. لذا در این بررسی لازم است عاقبتی که خداوند برای بنده در نظر گرفته است را متوجه شود. حال ممکن است عاقبت مضمون و غرض کل سوره یا آیه ای خاص و یا یک کلمه باشد.
برای این منظور جریان افق دید و برنامه ریزی برای عمل و اصلاح نیز در ساحت تدبر وارد می شود.
- تدبر به چه معناست و با بهره بردن از آن چه توان هایی به انسان داده می شود؟
تدبر به معنای « توجه به عاقبت چیزی » است و از امکان ها و نعمت های ویژه خداوند به انسان است؛ زیرا با این امکان فرد می تواند:
امکان ارزیابی از هر کار و وضعیتی را داشته باشد.
در عاقبت هر کاری اندیشیده،
معیارهای خوش عاقبتی و بدعاقبتی آن را سنجیده،
عاقبت آن کار را شناخته،
آن عاقبت را در معرض توجه خود قرار داده،
و قوای علمی و عملی خود را در راستای آن عاقبت قرار دهد.
همچنین با قوّه تدبر، انسان می تواند غرض پدیدار شدن چیزی را مورد بررسی قرار داده، ارتباط آن را با غایت و
عاقبت خود بسنجد.
- تدبر با تفسیر چه فرقی دارد؟
تفسیر بیان کننده معنای متن است، معنایی که شارع مقدس از آیه و کلمه مدنظرش بوده است. طبیعتا کسی می تواند معنای متن را بگوید که کاملا معنای متن را درک می کند. پس مفسر پیامبر گرامی اسلام و به تبع ایشان اهل بیت ع هستند و بعد از آنها، مجتهد جامع الشرایط که دین را، ادبیات را، کلام خدا را، منطق و اصول را می داند و می تواند از معنای آیه پرده بردارد. پس برای معنای آیه باید به تفسیر مراجعه کرد.
بعد از شنیدن معنای یک آیه، فهمیدن آن معنا و تطبیق دادن آن با زندگی برای به کارگیری، تدبر می شود.
تفسیر و تدبر دو عالم متفاوت دارند.
به بیانی دیگر، تفسیر مربوط به متن است، تدبر مربوط به انسان.
شما با تفسیر متن را توضیح می دهید ولی در تدبر اصلا ادعا نمی کنید که متن را توضیح می دهید. قصد شما فهم غرض متن و پیاده کردن آن در زندگی است. لذا تفسیر شبیه تنزیل، تدبیر، از شئونات الهی است ولی تدبر مثل تفکر، تعقل، از شئونات انسان است. چنانکه شما وقتی تفکر می کنید ادعا نمی کنید که متن را دارید توضیح می دهید. می گویید می خواهم متن را بفهمم. برای همین عالم این دوتا جداست.
تفسیر بیان معنای متن. تدبر تلاش ما برای فهم درست غرض خدا از این متن و تلاش برای پیاه سازی آن در زندگی است.
- کسی که می خواهد دوره های تدبر را شرکت کند از کجا باید شروع کند؟
کسی که می خواهد در دوره های تدبر شرکت کند میتواند در کلاس های حضوری و یا مجازی که به طور پیوسته در حال برگزاریست حاضر شود. گام اول کتاب مقدمات تدبر است.
- مطالعه کتاب مقدمات تدبر به چه صورت است؟ سه درس اول را چگونه بخوانیم؟
کتاب های روش های تدبر به صورت خودخوان نوشته شده اند ولی شرکت در دوره های تدبر می تواند به فهم و عمل بهتر به این مطالب کمک بسیاری کند.
فاتحه و سه درس اول کتاب و بخش ملحقات در کتاب مقدمات تدبر از اهمیت بسیاری برخوردار هستند و لازم است به طور پیوسته مطالعه شود و بر روی آن تمرکز و مکث صورت گیرد. دوستانی که مشغول گذراندن دوره ها هستند می توانند سه درس اول کتاب را خودخوان مطالعه کرده و سوالات خود را در جلسات از مربی خود بپرسند.
- چه زمانی باید صوت های آموزشی اساتید را گوش بدهیم؟
در این مرحله از آموزش، گوش دادن به صوت اساتید توصیه نمی شود؛ چون هر کلاس مخاطب خود را دارد و مربی برای آنها حرف می زند و کسی که می شنود لزوما مخاطب آن کلاس نیست. شنیدن صوت ذهن افراد را ضعیف می کند.
با این حال اگر به شنیدن صوت اصرار دارید زمانی این کار را انجام دهید که خود به طور نسبتا کاملی بر روی سوره تدبر کرده و تمرین ها را انجام داده و حتی به دیگران هم ارائه داده اید.
- اولویت مطالعه با سوره هست یا کتاب های تدبر یا صوت های آموزشی؟
مطالعه درست کتاب های تدبر جدا از سوره و مستقل از سوره امکان پذیر نیست، چرا که روش ها با مطالعه عمیق سوره ها استخراج شده و جدای از سوره ها نیستند.
- اهمیت کتاب و نسبتش با قرآن؟ می پرسند چرا کتاب بخونیم، قرآن نخونیم؟
مسلم است که هیچ کتابی با کتاب خدواند قابل مقایسه و جایگزین آن نیست. کتاب های روش های تدبر در قرآن تسهیل گر مراجعه به قرآن و فهم و عمل به آن می توانند باشند.
- اگر کتاب نداشته باشیم چه کار می توانیم انجام بدهیم؟
می توانید از طرح انفاق کتاب بهره ببرید.
- مقدمه های لازم برای فهم قرآن چیست؟
تقوا و طهارت مقدمه ای لازم برای فهم قرآن است
- چه چیزی موجب کندی ما در فهم قرآن می شود؟
فعال کردن دو رکن ادراک و عمل در زندگی به طور مستقیم در فهم قرآن برای فرد اثر می گذارد. افزایش علم بدون افزایش عمل موجب کندی در مسیر پیشرفت و نقص حرکت و فهم قرآن می شود.
- برای انس یافتن با سوره های قرآن چه کارهایی را می تونیم انجام بدهیم؟
انس با چیزی به معنای دور شدن حالت دوری و کراهت است. در این حالت برای انسان همراه و قرین بودن با مأنوس خود بسیار مطلوب است. انس در اثر هم جواری، هم افقی، هم جهتی و هم راستایی به وجود می آید. تکرار مطالعه و رفت و برگشت بر روی مطلبی می تواند منجر به انس شود. طبیعی است انس هم می تواند مقدمه ارتباط و هم نتیجه ارتباط باشد.
برای انس یافتن با سوره ها:
– آن را با لحن های مختلف بخوانید.
– در یک هفته سعی کنید، هر روز بعد از نمازها و یا در نافله ها به صورت مرتب این سوره را بخوانید.
– سعی کنید تفسیری از سوره مطالعه کنید.
– در گفتگوهای روزانه خود از پیام های سوره و یا مثال های آن با دیگران گفتگو کنید.
– در مورد مضامین آن تفکر نمایید. به ویژه در نیمه های شب.
طبیعی است که انس با چیزی سبب می خواهد و مهم ترین سبب، توجه جهت دار و هم سنخی است. و البته در انس حدی وجود ندارد.
- برای تدبر در قرآن چه شرایطی لازم هست؟
- فراهم آوردن شرایط طهارت و پیشرفت همه جانبه در آن
حداقل کاری که انسان باید در ارتباط با این مسأله انجام دهد انجام واجبات و دوری از محرمات است.
- فراهم آوردن شرایط لازم برای تفکر و فهم آیات قرآن
- نظر به قرآن به انگیزه و قصد هدایت
- خواندن قرآن با نظم و چینشی متناسب
- دراست قرآن (مکرر خواندن قرآن، مرور مرتب)
- بررسی آیات بر اساس چارچوب علمی
- جامع نگری در آیات
- روش های مختلف تدبر در قرآن چیست و چه کمکی به ما می کند؟
برای رسیدن به مقاصد تدبر میتوان از روش های مختلف بهره جست. این روش ها به عنوان تسهیل کننده های مراحل و مراتب تدبر است و می توانند سرعت و دقت بهره مندی ما را افزایش دهند. این روش ها بر اساس قالب و ظواهر کلمات، آیات و سوره های قرآن شکل گرفته و مبتنی بر روش ها و مهارت های تفکر و تعقل هستند. بنابراین ماهیت این روش ها از سنخ روش های تفکر و تعقل بوده و متناسب با قالب و اسلوب قرآن تعریف می شوند لذا می توان این روش ها را در چند گروه زیر تقسیم بندی کرد:
الف. روش های تدبر با توجه به شیوه های تفکر
ب. روش های تدبر بر روی کلمات سوره ها
ج. روش های تدبر در قرآن به کمک قرآن
د. روش های تدبر قرآن به کمک روایات
ه. روش های تدبر با محوریت سوره های قرآن
و. روش های تدبر بین سوره ای
ز. روش های تدبر بر روی قالب های ادبی قرآن
- روش مطالعه سوره، طبق کتاب مقدمات چگونه است؟
در کتاب مقدمات تدبر همه سوره های ارائه شده با یک سیر و مراحل مشترک و مشخص ذکر شده اند و مخاطب می تواند با مطالعه دروس و انجام تمارین به فهم قابل توجهی از مطالب دست یابد.
- زندگی کردن با سوره یعنی چی؟
زندگی با سوره به این معناست که ما سوره را به موضوعاتش و غرضش تحلیل کنیم و این را در حافظه مان حفظ کنیم. بعد سعی کنیم یک هفته مسائل زندگی خودمان را با رویکرد این تحلیل نگاه کنیم. هر اتفاقی که می افتد از منظر این سوره ببینیم. مثلا سوره ناس را که می خوانیم ببینیم چه قدر وسوسه می شویم و چه قدر وسوسه در زندگی هست یا چه قدر ما از رب ناس، ملک ناس، اله ناس کمک گرفتیم؟ اصلا آیا رب ناس، ملک ناس در زندگی هست یا نه؟ اگر نیست پس کجاست؟ پیدایش کنیم کجا رفته؟ باید واژه ها را بخوانیم ببینیم رب ناس یعنی چه؟ ملک ناس یعنی چه؟ اله ناس یعنی چه؟ بعد در هفته پیدایش کنیم. باید موضوعات و غرض یک سوره در هفته دیده بشود.
- تصویر سازی از کلمه یعنی چی؟
با توجه به معنایی که از واژه آورده شده، مصداق هایی از این معنا را پیدا می کنیم.
دقت داشته باشیم که اینجا، مترادف یا مفهومِ واژه منظور نیست. ما تا تصویری از چیزی نداشته باشیم، نمی توانیم آن را بشناسیم. تصویر سازی به این معناست که استعمال های دیگر واژه را مطابق با معنایی که از واژه داریم در زندگی پیدا کنیم و ببینیم. این کار به فهم بهتر واژه کمک می کند. به طور مثال برای واژه اعوذ که به معنای پناه بردن است میتوان پناهگاه، آغوش مادر، و چتر را تصویرسازی کرد.
- گزاره چیست؟ ما چه چیزی باید بنویسیم؟
منظور از گزاره، جملاتی با اسناد خبری است که در فارسی از آن به نهاد و گزاره، در عربی به مسند و مسندالیه و در منطق به موضوع و محمول تعبیر میشود. از آنجایی که گزاره های خبری در مورد هست و نیست ها خبر می دهند لازم است گزاره های سوره کاملا منطبق بر دلالت های ظاهری سوره باشد. طبیعی است جملات خبری سوره خود گزاره هایی هستند که می توان با استفاده از آنها و تلفیق منطقی آنها به گزاره های جدید دست یافت. تلفیق این گزاره ها بر اساس علم منطق صورت گرفته و باید از هر گونه شائبه تفسیر به رأی منزه باشد.
- چگونه می توانیم گزاره های خود را تصحیح کنیم؟
با مطالعه تفسیر المیزان
- غرض چیست؟
غرض سوره همان هدایتی است که خداوند از ناحیه آن سوره برای ما اراده کرده است.
- اگر سوره و کتاب را خوب بخوانیم ولی به سوره عمل نکنیم یا سوره وارد زندگی ما نشود اشکال دارد؟
تا آنجا که می توانیم باید برای عمل به سوره ها تلاش کنیم چرا که فهم بهتر و بیشتر مطالب بعدی با عمل به همین دانسته های اولیه محقق می گردد. تدبر در قرآن بدون عمل به آن معنا پیدا نمی کند و بدون عمل فرد از مقصد هدایتی قرآن دور میشود.
- در کنار مطالعه سوره طبق گام های کتاب، چه کارهای دیگری خوب است که انجام شود؟
در بخش فاتحه کتاب در قسمت برنامه ریزی سایر مطالعات ضروری چون مطالعه تفسیر المیزان، رسائل علامه طباطبایی و … ذکر شده است.
- حتما باید تمرین انجام بدیم؟ تمرین های کتاب خیلی سخت است و گزاره به ذهن مان نمی رسد.
انجام تمارین برای فهم بهتر و عمل دقیق تر به سوره ها پیشنهاد شده است. برای گزاره نویسی در ابتدای کار و قبل از مطالعه گزاره های کتاب، فهم ساده خود از آیات و واژگان را بنویسید و کم کم سعی کنید جملات دقیق تر و کامل تری بنویسید.
مهارت یافتن در نوشتن گزاره نیاز به تمرین و استمرار دارد.
- آیا لازم است به سوالات آخر درس ها پاسخ دهیم؟
سوالات آخر هر درس جنبه فعال کردن تفکر مخاطب برای فهم عمیق تر در سوره است. می توانند به تدریج و با افزایش انس و عمل به سوره ها خود افراد برای پاسخ به آنها تلاش کنند.
- آداب مطالعه قرآن چیست؟
برای آشنایی با آداب مطالعه قرآن به بخش ملحقات کتاب مراجعه شود.
- حتما لازم است ختم قرآن با رویکرد مقدمات داشته باشیم؟
ختم قرآن با رویکرد مقدمات می تواند قدرت بسیار به مخاطب در فهم و عمل به قرآن بدهد و او را برای ورود به کتابهای بعدی روش های تدبر آماده سازد.
برای ختم قرآن با رویکرد کتاب مقدمات تدبر میتوان پس از مطالعه سوره و فهم اولیه آن نکاتی که در حوزه باوری و رفتاری هستند را استخراج کرده و برای عمل به آنها برنامه ریزی کنیم.
این بسته حاوی ۱۴ فیلم مجزا شامل بخش مقدمه، فاتحه، سه درس اول و ۹ سوره کتاب مقدمات تدبر در قرآن است و از طریق آدرس های زیر با کیفیت بالا قابل دسترسی است.
بخش مقدمه: www.aparat.com/v/y1KQi
بخش فاتحه: www.aparat.com/v/pVPhT
درس اول: www.aparat.com/v/h4Nw1
درس دوم: www.aparat.com/v/ag8Pv
درس سوم: www.aparat.com/v/LqbCg
سوره مبارکه فلق: www.aparat.com/v/L4g0S
سوره مبارکه ناس: www.aparat.com/v/Rh1Dm
سوره مبارکه نصر: www.aparat.com/v/BMh4o
سوره مبارکه ماعون: www.aparat.com/v/RLFyr
سوره مبارکه همزه: www.aparat.com/v/WDFxd
سوره مبارکه زلزال: www.aparat.com/v/a7seX
سوره مبارکه ضحی: www.aparat.com/v/7RhLr
سوره مبارکه انشراح: www.aparat.com/v/7H1hM
سوره مبارکه عبس: www.aparat.com/v/LxbA2